काठमाडौं – पूजा र धार्मिक अनुष्ठानमा पञ्चामृतको विशेष स्थान छ। पूजापछि प्रसादका रूपमा दिइने पञ्चामृत आफ्नो अनुपम र अद्भूत स्वादका कारण बालबालिकादेखि ठूला
सबैले मन पराउँछन् । पञ्चामृतलाई पूजा अर्पणमा विशेष र महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । हिन्दू धर्ममा पञ्चामृतलाई अति पवित्र र महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। कुनै पनि कथा, विशेष गरी भगवान सत्यनारायणको कथा, पञ्चामृत बिना अधुरो मानिन्छ। पञ्चामृत भनेको पाँच अमृत हो। पञ्चामृतमा पाँच अमृतसमान चीज मिसाएर तयार गरिन्छ,
त्यसैले यसलाई स्वास्थ्यको अमृत मानिन्छ। पञ्चामृतको प्रयोग देवी-देवताहरूलाई भोजन चढाउन प्रयोग गरिन्छ। पञ्चामृतलाई कतिपय ठाउँमा चरणामृत पनि भनिन्छ। यी चीजहरूले पञ्चामृतलाई विशेष बनाउँछन्
दूध दूधलाई पोषण र शुद्धताको प्रतीक मानिन्छ। पञ्चामृतमा थपिएको मुख्य तत्व दूध हो। पञ्चामृतमा दूधको मात्रा अन्य सबै चीजभन्दा बढी राखिएको छ। दूधले दिमागलाई शान्त बनाउँछ, जसले तनाव कम गर्छ।
दही पञ्चामृतमा दूध पछि दही सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पदार्थ हो। दहीका कारण पञ्चामृतको स्वाद विशेष हुन्छ । दहीलाई पवित्रताको प्रतीक पनि मानिन्छ । पुजाका बेला देवी-देवतालाई अर्पण गर्न पनि दहीको प्रयोग गरिन्छ।
शिवलिंगमा दूधसँगै दही पनि चढाइन्छ। स्वास्थ्यको दृष्टिकोणले पञ्चामृतमा रहेको दहीले प्रोबायोटिकको काम गर्छ र दहीले शरीरमा वातदोष पनि कम गर्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ।
मह मह यसको मिठास र स्वास्थ्यको लागि पनि विशेष छ। आयुर्वेदमा महलाई उत्कृष्ट औषधि मानिन्छ । महलाई भगवानसँग सम्बन्धित मानिन्छ, त्यसैले महको प्रयोग धेरै धार्मिक अनुष्ठान र पूजामा पनि गरिन्छ।
घिउ घिउ यसको शुद्धता र स्वस्थ गुणका लागि पनि प्रसिद्ध छ। हिन्दू धर्ममा, घ्यू सबै धार्मिक र शुभ अनुष्ठानहरू साथै सामान्य दैनिक पूजामा प्रयोग गरिन्छ। धार्मिक तथा शुभ अनुष्ठानमा
गरिने हवनमा घिउको आहुती र घ्यूको दियो प्रज्वलन गरिन्छ । भगवान शिवलाई प्रसन्न पार्न शिवलिंगमा घ्यू पनि चढाइन्छ। पञ्चामृतमा देवी-देवताको आशीर्वाद लिन घिउको प्रयोग गरिन्छ।
चिनी पञ्चामृतमा मिठासका लागि चिनीको प्रयोग गरिन्छ। चिनीले गर्दा पञ्चामृत स्वादिलो हुन्छ। पञ्चामृतमा चिनी हाल्नुको अर्थ जीवन सुखमय होस् भनी देवी-देवताको प्रार्थना गर्नु हो भनिन्छ।
तुलसी पातहरू तुलसी यसको विशेष स्वास्थ्य वृद्धि गुण को लागी प्रसिद्ध छ। भगवान विष्णु र माता लक्ष्मीलाई तुलसीको पात निकै प्रिय मानिन्छ, त्यसैले पूजामा पनि तुलसीको पातको प्रयोग गरिन्छ।
पञ्चामृतमा तुलसीको पात जोड्दा पञ्चामृत अति पवित्र र दिव्य बन्छ। पञ्चामृतमा तुलसीको पात प्रयोग गर्नाले देवीदेवताको आशीर्वाद प्राप्त हुने जनविश्वास रहेको छ । मान्यता अनुसार पञ्चामृत पाँच अमृतसमान वस्तु मिलेर
बनेको हुनाले पूजामा यसको विशेष महत्व रहेको मानिन्छ । पञ्चामृतमा सात्विक र पवित्र गुणहरू छन्। पञ्चामृतमा समावेश दूधलाईवित्रताको प्रतीक मानिन्छ। यसले हामीलाई सिकाउँछ कि हाम्रो जीवन पनि दूध जस्तै शुद्ध र उज्यालो हुनुपर्छ। दहीमा धेरै राम्रा गुणहरू पाइन्छ।ञ्चामृतमा दही मिसाउँदा खराबीबाट टाढा रहन र जीवनमा सद्गुणहरू अपनाउन सिकाउँछ।